Sầu riêng – loại trái cây được mệnh danh là “nữ hoàng” bởi hương thơm đặc trưng, giá trị kinh tế cao và là niềm tự hào của nhiều vùng đất nhiệt đới, đặc biệt tại Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Nhưng để một cây sầu riêng cho quả sai, thơm ngon và bền vững qua năm tháng, người trồng cần không chỉ kinh nghiệm mà còn cả sự am hiểu sâu sắc về sinh thái, khí hậu và công nghệ chăm sóc hiện đại.
Khi đất không còn "ngủ quên"
Những năm gần đây, diện tích trồng sầu riêng ở Việt Nam tăng vọt, đặc biệt tại Đắk Lắk, Tiền Giang, Lâm Đồng và Bến Tre. Theo Bộ NN&PTNT, năm 2023, cả nước có gần 110.000 ha sầu riêng, tăng gần gấp đôi chỉ trong vòng 5 năm. Tuy nhiên, tốc độ mở rộng “nóng” khiến nhiều diện tích không đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, canh tác không phù hợp dẫn đến suy kiệt đất và dễ phát sinh dịch bệnh.
Chị Nguyễn Thị Mỹ Duyên – chủ một vườn sầu riêng 5ha ở Cư M’gar (Đắk Lắk) chia sẻ:
“Chăm sầu riêng không đơn thuần là tưới nước, bón phân. Đất phải tơi, giàu hữu cơ. Tôi dùng phân hữu cơ ủ từ phụ phẩm nông nghiệp và phân chuồng lên men. Nhờ đó, đất giữ được độ ẩm và cây ít bệnh hơn.”
Chống lại "kẻ thù giấu mặt": bệnh hại
Sầu riêng là cây trồng mẫn cảm. Rễ nông, dễ úng nếu thoát nước kém, dễ chết khô nếu thiếu nước. Thán thư, xì mủ, nấm Phytophthora là những bệnh phổ biến gây thiệt hại nghiêm trọng. Hiện tượng “sầu riêng chết hàng loạt” xảy ra tại nhiều địa phương do đất không được xử lý tốt hoặc rễ bị nghẹt nước.
Giải pháp hiện nay là thiết kế mương thoát nước khoa học, sử dụng cây che phủ để điều hòa vi sinh vật đất. Các nhà vườn đang thay thuốc hóa học bằng nấm đối kháng Trichoderma, sinh học phòng trừ sâu bệnh tự nhiên.
Tiến sĩ Trần Công Tịnh (Viện Cây ăn quả miền Nam) nhấn mạnh:
“Thay đổi tư duy nông nghiệp sang hướng sinh thái là điều kiện sống còn nếu muốn giữ vườn sầu riêng khỏe mạnh trong điều kiện khí hậu thất thường.”
Bón phân – khoa học chứ không chỉ cảm tính
Vào mùa ra hoa và đậu trái, sầu riêng cần nhiều đạm, lân, kali. Tuy nhiên, bón không cân đối khiến cây suy sau thu hoạch, làm chua đất và ô nhiễm nguồn nước.
Xu hướng hiện nay là kết hợp phân hữu cơ hoai mục, phân vi sinh, phân khoáng tan chậm, và chế phẩm amino acid. Việc đo pH đất và phân tích lá cũng được áp dụng tại nhiều vườn để đưa ra liều lượng bón hợp lý.
Anh Lê Văn Hào – chủ một trang trại tại Chợ Lách (Bến Tre) chia sẻ:
“Tôi bón phân theo kết quả phân tích, không cảm tính. Làm kỹ nhưng đổi lại năng suất ổn định, chất lượng trái ngon hơn.”
Tưới tiêu – bí quyết đằng sau chất lượng trái
Không phải cứ tưới nhiều là tốt. Sầu riêng cần nước đều nhưng không được úng. Các vùng trồng lớn hiện nay dùng tưới nhỏ giọt kết hợp cảm biến độ ẩm, thậm chí kết hợp phân bón trong hệ thống tưới (fertigation).
Ngoài ra, vào mùa nắng, biện pháp phun sương làm mát, che lưới giảm nhiệt giúp bảo vệ lá – cơ quan quang hợp chủ đạo của cây – tránh cháy nắng, rụng hoa.
Tiêu chuẩn hóa – vé vào thị trường toàn cầu
Từ năm 2022, Trung Quốc đã chính thức cấp phép nhập khẩu sầu riêng Việt Nam. Đây là cơ hội lớn, nhưng đi kèm với yêu cầu khắt khe về chất lượng.
Vườn phải có mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc, ghi chép nhật ký canh tác, và tuân thủ dư lượng thuốc BVTV. Tuy nhiên, hiện chỉ khoảng 20% diện tích trồng sầu riêng của cả nước đạt chuẩn xuất khẩu.
Ông Nguyễn Quang Hùng – đại diện Cục Bảo vệ Thực vật cảnh báo:
“Nếu không chuẩn hóa, sầu riêng Việt chỉ bán nội địa. Nhà nước cần vào cuộc hỗ trợ nông dân chứng nhận VietGAP, GlobalGAP và tiếp cận thị trường thông minh.
Chăm sóc đất, giữ cây và giữ niềm tin
Chăm sóc cây sầu riêng hôm nay không chỉ là giữ cho một vụ mùa bội thu, mà là đầu tư vào tương lai – nơi mà người nông dân làm nông bằng tri thức, khoa học và tình yêu với mảnh đất của mình.
Giữ được cây sầu riêng khỏe mạnh là giữ được đất canh tác màu mỡ, giữ được rừng sinh thái, giữ được niềm tin vào nền nông nghiệp bền vững.
Sầu riêng không chỉ là trái cây đặc sản – nó đang dần trở thành biểu tượng cho nông nghiệp xanh – sạch – chất lượng cao của Việt Nam trong nhưng năm tiếp theo và sẽ đóng góp không nhỏ vào kim ngạch xuất khẩu nông sản phẩm của nông nghiệp Việt Nam.