Cây sầu riêng – biểu tượng của giá trị nông sản cao cấp và “vua trái cây” của vùng nhiệt đới – đang dần chiếm vị thế đặc biệt trong ngành nông nghiệp Việt Nam. Thế nhưng, trồng sầu riêng không chỉ đơn thuần là cho trái ngọt. Đây là loại cây mẫn cảm, dễ bị tác động bởi điều kiện sinh thái và đặc biệt dễ nhiễm nhiều loại bệnh do nấm, vi khuẩn hoặc tảo gây ra. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, mưa ẩm kéo dài, thiếu kiểm soát độ thông thoáng vườn và kỹ thuật chăm sóc chưa đồng đều, nông dân cần đặc biệt cảnh giác với các bệnh hại thường gặp – bởi chỉ một vài dấu hiệu bỏ sót có thể dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng cho cả mùa vụ.

Loại bệnh đầu tiên được nhắc đến là bệnh vàng lá thối rễ, do nấm Fusarium, Phytophthora hoặc Pythium gây ra. Đây là bệnh cực kỳ nguy hiểm và phổ biến, khiến cây vàng lá từ từ, bộ rễ cám bị thối, vỏ rễ bong tróc, thậm chí rễ chính bị thối đen và chết cây hoàn toàn nếu không xử lý sớm. Giải pháp nằm ở việc chủ động phòng ngừa bằng cách sử dụng phân hữu cơ, vi sinh vật đối kháng như Trichoderma, kết hợp thiết kế vườn thông thoáng, thoát nước tốt.

Tiếp theo là bệnh cháy lá chết ngọn, thường tấn công cây con và các cành non khi điều kiện môi trường ẩm thấp, thiếu nắng và đất úng nước. Do nấm Rhizoctonia solani gây nên, bệnh khiến lá héo khô từ ngọn xuống, có thể dẫn đến rụng hết lá và cây con chết hàng loạt. Người trồng cần đảm bảo mật độ hợp lý, tránh tưới quá mức và có thể sử dụng thuốc trừ nấm trong giai đoạn bệnh phát triển mạnh.

Một bệnh khác cũng phổ biến không kém là nứt thân xì mủ. Đây là bệnh đặc trưng của cây sầu riêng trưởng thành, do nấm Phytophthora phát triển mạnh trong mùa mưa hoặc khi vườn trồng quá rậm. Dấu hiệu nhận biết là thân cây bị nứt, chảy mủ, lá héo, cành chết khô và trái có thể bị thối đen. Cần tiến hành cắt bỏ phần bị bệnh, xử lý bằng thuốc đặc trị và cải tạo thoát nước cho toàn vườn.

Bệnh đốm lá, do nấm Phomopsis gây ra, làm xuất hiện các đốm vàng trên lá, dẫn đến rụng sớm và giảm quang hợp. Bệnh này thường xuất hiện trên cây non và trong điều kiện ẩm cao. Ngoài việc phun thuốc, người trồng cần tăng cường phân hữu cơ vi sinh và giữ cho tán cây thông thoáng để phòng bệnh hiệu quả.

Không thể không nhắc đến bệnh thán thư, do nấm Colletotrichum gloeosporioides gây ra, phát triển mạnh trong mùa mưa. Dấu hiệu là vết thối nâu ở phần mép lá, đuôi lá, lan vào bên trong tạo viền lõm màu nâu sẫm. Bệnh thường gây rụng hoa, trái non và làm ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất. Biện pháp xử lý bao gồm phun thuốc sinh học phòng nấm và vệ sinh cắt tỉa các cành nhiễm bệnh.

Bệnh thối trái (nấm trái), thường xảy ra ở tất cả các giai đoạn phát triển của trái, do nấm Phytophthora palmivora gây ra. Dấu hiệu dễ nhận biết là vết thối sẫm màu trên trái, sợi nấm trắng lan rộng, khi nặng có thể làm hỏng toàn bộ quả. Đây là bệnh có khả năng lây lan nhanh, cần thu gom và tiêu hủy trái bị bệnh, đồng thời phun thuốc phòng nấm định kỳ vào đầu mùa mưa.

Một bệnh khá đặc biệt là bệnh đốm rong, không do nấm hay vi khuẩn mà do tảo Cephaleuros sp. gây ra. Bệnh tạo ra các vết đốm đỏ, tròn, trơn trên lá trưởng thành, gây ảnh hưởng đến quá trình quang hợp và làm cây suy yếu nếu kéo dài. Biện pháp xử lý là cắt bỏ lá bệnh, tăng ánh sáng cho vườn và sử dụng thuốc trừ tảo chuyên dụng.

Nấm hồng cũng là bệnh phổ biến do nấm Erythricium salmonicolor gây ra. Bệnh khiến vỏ thân cây xuất hiện lớp tơ trắng đục, sau chuyển sang hồng nâu, lan rộng gây chết cành non. Bệnh này thường xuất hiện trong vườn rậm rạp, độ ẩm cao và mùa mưa kéo dài. Cách xử lý hiệu quả nhất là tỉa cành thường xuyên, tiêu hủy cành bệnh và phun thuốc nấm phù hợp.

Cuối cùng là bệnh đốm mắt cua, một biến thể khác của bệnh đốm lá, cũng do nấm Phomopsis gây ra. Bệnh thường tấn công vào giai đoạn lá non, đặc biệt khi ánh sáng yếu và độ ẩm cao, làm lá bị đốm nâu tròn, rụng sớm và giảm khả năng ra hoa, đậu trái. Cần chú trọng tới việc tạo độ thông thoáng cho tán cây và cắt tỉa đúng kỹ thuật để ngăn chặn bệnh lan rộng.

Từ phân tích trên, có thể thấy mỗi loại bệnh trên cây sầu riêng đều có đặc điểm nhận diện, nguyên nhân gây bệnh và phương án xử lý khác nhau. Tuy nhiên, điểm chung là hầu hết đều xuất hiện trong điều kiện ẩm thấp, vườn rậm rạp, đất kém thoát nước và thiếu sự chăm sóc sinh học bền vững. Do đó, nguyên tắc vàng trong phòng bệnh là phòng hơn chữa: luôn giữ vườn thông thoáng, thoát nước tốt, sử dụng phân bón hợp lý và luân phiên thuốc sinh học – hóa học theo khuyến cáo kỹ thuật.

Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp sinh thái và kiểm soát bệnh chủ động không chỉ giúp bảo vệ vườn cây mà còn đảm bảo chất lượng trái sầu riêng – yếu tố then chốt khi ngành hàng này hướng tới thị trường xuất khẩu cao cấp như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản. Nông nghiệp sầu riêng hiện đại cần được đặt trên nền tảng của kiến thức – kỹ thuật – và cả tinh thần chủ động học hỏi của người trồng. Chỉ như vậy, mới có thể xây dựng được một hệ sinh thái nông nghiệp sầu riêng thực sự bền vững.