Dưới chân dãy Trường Sơn, trên vùng đất bazan giàu dinh dưỡng quanh Khe Sanh, Quảng Trị, Pun Coffee đã viết nên câu chuyện đầy cảm hứng về một thương hiệu cà phê đặc sản Việt Nam vươn tầm quốc tế. Khởi nguồn từ khát vọng tái tạo giá trị truyền thống, Pun Coffee được sáng lập bởi bà Lương Thị Ngọc Trâm – người phụ nữ dân tộc Vân Kiều – cùng chồng, ông Phan Hồng Phong. Từ năm 2019, họ không chỉ trồng cà phê sạch theo định hướng sinh thái mà còn cải tạo lại mô hình canh tác truyền thống, kết hợp công nghệ hiện đại với tri thức bản địa để tạo ra những hạt cà phê Arabica và Liberica chất lượng cao, duy trì môi trường đa dạng sinh học và hỗ trợ sinh kế bền vững cho cộng đồng dân tộc thiểu số tại địa phương
Hình 1. Vùng trồng cà phê trước khi áp dụng mô hình nông nghiệp bền vững
Chị Ngọc Trâm quan niệm rằng việc sản xuất cà phê không chỉ là kinh doanh mà còn là cách bảo tồn thiên nhiên, văn hóa và phát triển cộng đồng. Chính vì thế, mô hình "agroforestry" – trồng cà phê kết hợp cây rừng, cây ăn quả và cây thuốc – đã được áp dụng trên hơn 4 ha trang trại do Pun Coffee trực tiếp quản lý. Ngoài ra, Pun Coffee còn mở rộng hợp tác với 165 hộ gia đình đồng bào Vân Kiều, giúp canh tác thêm 160 ha với phương thức sử dụng phân hữu cơ từ vỏ cà phê, hạn chế tối đa hóa chất, chăm sóc đất đai bằng các loại phân sinh học và tận dụng hệ sinh thái bản địa, không chỉ tăng hàm lượng đường tự nhiên trong quả mà còn cải thiện độ bền vững về sinh học của vùng đất trồng.
Hình 2. Vùng trồng cà phê bền vững của Pun coffee
Ngay từ những bước đầu thu hái, Pun Coffee đã chú trọng kiểm soát chất lượng bằng cách áp dụng tiêu chuẩn quốc tế từ Specialty Coffee Association (SCA) và Coffee Quality Institute (CQI). Kết quả là họ liên tiếp giành vị trí Top 1 tại Cuộc thi Cà phê Đặc sản Việt Nam trong các năm 2021, 2023, 2024, 2025 và từng đạt giải bạc tại Cuộc thi Cà phê Rang Quốc tế ở Paris năm 2022, đồng thời xếp thứ 5 toàn cầu theo đánh giá của CQI năm 2023 với điểm số 87.67/100 – một kỷ lục chưa từng có với cà phê Việt.
Hình 3. Pun Coffee hướng dẫn kỹ thuật cho người dân
Phương thức chế biến cũng được Pun Coffee chú trọng từ lúc thu hái đến rang xay để bảo tồn hương vị đặc trưng của vùng đất Khe Sanh – nổi tiếng với ghi chú hương gừng, quế, rau thơm, trái cây nhiệt đới như mít, chôm chôm, xoài, cùng hậu vị ngọt dịu, phảng phất mùi chocolate hay rượu vang . Họ kết hợp phương pháp natural (ủ cả trái mong lên men tự nhiên) và honey (trong đó lớp mật ong quả cà phê được giữ lại tối đa), đồng thời loại bỏ kỹ lưỡng hạt lỗi trước và sau khi rang. Kết quả là các dòng cà phê nguyên hạt, cà phê xay, cà phê hòa tan, túi lọc và trà vỏ cà phê (cascara) – mỗi sản phẩm đều phản ánh chất lượng nông sản sạch, trách nhiệm với người trồng, người tiêu dùng và môi trường.
Hình 4. Chị Tâm bên trong xưởng rang cà phê đặc sản nhà Pun
Không dừng lại ở sản phẩm, thương hiệu Pun Coffee còn lan tỏa giá trị thông qua các hoạt động xã hội và sinh hoạt cộng đồng. Bà Trâm không chỉ tham gia các tổ chức như International Women’s Coffee Alliance (IWCA) mà còn tổ chức nhiều chương trình đào tạo kỹ thuật về canh tác cà phê đặc sản cho phụ nữ dân tộc Vân Kiều. Họ xây dựng hệ sinh thái đào tạo nghề – đào tạo kỹ năng nghề cà phê, hỗ trợ giống, cây phủ che bóng, kỹ thuật lên men ủ, kỹ năng thu hoạch – nhằm tạo ra những giá trị gia tăng bền vững cả về mặt kinh tế lẫn xã hội.
Các đối tác quốc tế như WWF Việt Nam, Landscape Resilience Fund (LRF), IKEA và Global Coffee Platform (GCP) đã hỗ trợ Pun Coffee về tư vấn kỹ thuật, xây dựng vườn ươm cây rừng, tăng cường năng lực quản lý và thương hiệu xanh. Với khoản tài trợ từ LRF, doanh nghiệp đã phát triển vườn ươm, trồng hàng trăm ngàn cây bản địa giúp tái tạo rừng; WWF và IKEA hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân để xây dựng vùng nguyên liệu quy mô với phương pháp agroforestry, từ đó khẳng định sự kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế và mục tiêu bảo tồn thiên nhiên.
Từ việc số hóa quy trình trồng trọt, xử lý và phân phối, cho đến truyền thông câu chuyện thương hiệu đậm tính địa phương cá nhân hóa, Pun Coffee đã làm mới khái niệm “cà phê đặc sản địa phương”. Họ sử dụng các nền tảng trực tuyến, blog chia sẻ kiến thức về cà phê, tổ chức tour trải nghiệm vườn – nhà máy – quán uống và bán hàng đa kênh từ trang web, Shopee đến các cửa hàng ở Hà Nội, giúp người dùng có thể tiếp cận dễ dàng sản phẩm chất lượng cao và trải nghiệm thương hiệu đầy cảm xúc .
Câu chuyện của Pun Coffee là minh chứng cho tiềm năng to lớn của cà phê đặc sản Việt Nam – không chỉ là hạt cà phê rang xay, mà còn là sợi kết nối giữa thiên nhiên và con người, giữa truyền thống và đổi mới, giữa địa phương và quốc tế. Mô hình canh tác tôn trọng hệ sinh thái, cam kết trách nhiệm với cộng đồng và môi trường, đồng thời đạt đẳng cấp quốc tế đã tạo nên nền móng vững chắc để Pun Coffee trở thành biểu tượng về cà phê bền vững Việt Nam. Với tầm nhìn dài hạn, Pun Coffee và những nông hộ tại Khe Xanh đặt mục tiêu mở rộng vùng tầng ươm lên đến hàng trăm hecta, nhân rộng mô hình tới cộng đồng dân tộc thiểu số, phát triển du lịch cà phê trải nghiệm và nâng cao nhận thức toàn cầu về cà phê đặc sản Việt – đưa giá trị đất quê lên từng tách cà phê, truyền cảm hứng cho thế hệ khởi nghiệp xã hội tiếp theo.